Παρά την πρόοδο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης των Φυσικών Επιστημών (ΦΕ) στην Ελλάδα, οι επιδόσεις στην αξιολόγηση του PISA είναι σημαντικά κάτω από το μέσο όρο. Ένας σημαντικός παράγοντας γι αυτό μπορεί να είναι ότι οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν ΦΕ ακολουθούν τυπικά το εγχειρίδιο για τη μεταφορά της γνώσης, αντί να σχεδιάζουν τη διδασκαλία τους, βασισμένοι στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των μαθητών τους. Ένας άλλος λόγος μπορεί να είναι ότι το περιεχόμενο της διδασκαλίας αποτελείται από έννοιες και γεγονότα αποφεύγοντας π.χ. τη διαδικαστική και επιστημολογική γνώση. Αυτοί οι λόγοι έχουν ως αποτέλεσμα τον περιορισμό των επιλογών των μαθητών να καλύψουν τις ψυχολογικές τους ανάγκες.
Το πρόγραμμα αυτό στοχεύει να μελετήσει τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών στο σχεδιασμό της διδασκαλίας των ΦΕ, με στόχο τη διεύρυνση των διδακτικών απόψεων και πρακτικών τους. Για το σκοπό αυτό αναπτύσσουμε νέες ή τροποποιούμε υπάρχουσες Διδακτικές Μαθησιακές Ακολουθίες (ΔΜΑ) ως δείγματα καλών διδακτικών πρακτικών, καθώς και ως διδακτικά υλικά, συμβατά με τις ανάγκες των εκπαιδευτικών, μετά από σχετική καταγραφή τους. Οι εκπαιδευτικοί θα εκπαιδευτούν σε αυτά και με αυτά τα υλικά και θα τα εφαρμόσουν στις τάξεις τους. Στην επόμενη φάση θα σχεδιάσουν τις δικές τους ΔΜΑ και στη συνέχεια θα τις εφαρμόσουν στις τάξεις τους.
Αναμένεται ότι οι εκπαιδευτικοί θα διευρύνουν τόσο τις διδακτικές τους απόψεις όσο και τις αντίστοιχες πρακτικές τους, σε σχέση τόσο με το περιεχόμενο, όσο και τη διαδικασία της διδασκαλίας. Θα καταγραφούν οι αλλαγές του προφίλ των εκπαιδευτικών και θα αναπτυχθεί ένα Πρόγραμμα Σπουδών για την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στις ΦΕ. Επιπλέον, θα παραχθεί ένα σύνολο 6 ΔΜΑ, για την υποχρεωτική εκπαίδευση. Οι αλλαγές στο προφίλ των εκπαιδευτικών θα καταγραφούν μέσω ατομικών συνεντεύξεων, παρατήρησης τάξης και ατομικών ημερολογίων. Τα δεδομένα αυτά θα αναλυθούν μέσω επαγωγικής (bottom-up) διαδικασίας.
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ – ΣΤΟΧΟΙ – ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ – ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
ANTIKEIMENO
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω (περίληψη) η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της αξιολόγησης PISA για τις ΦΕ, γιατί μεταξύ των άλλων οι εκπαιδευτικοί διδάσκουν ακολουθώντας το σχολικό εγχειρίδιο και επιδιώκοντας μεταφορά της γνώσης, και κυρίως εννοιών και γεγονότων. Αυτά σε αντίθεση με τα περισσότερα σύγχρονα Προγράμματα Σπουδών που προτείνουν διερευνητική προσέγγιση όχι μόνο της δηλωτικής, αλλά και της διαδικαστικής και επιστημολογικής γνώσης. Προτείνουμε το παρακάτω πρόγραμμα, με στόχο τη μελέτη των συνθηκών και των προϋποθέσεων της επιμόρφωσης των υπηρετούντων εκπαιδευτικών.
Αρχικά θα μελετηθεί η βιβλιογραφία για απόψεις, πρακτικές και ανάγκες εκπαιδευτικών, με στόχο την ανάπτυξη ερωτηματολογίου λήψης ατομικών ημιδομημένων συνεντεύξεων από σημαντικό δείγμα εκπαιδευτικών. Η μελέτη και ανάλυση των συνεντεύξεων θα οδηγήσει στην ανάδειξη απόψεων, πρακτικών και αναγκών εκπαιδευτικών, για το διδακτικό σχεδιασμό ΦΕ. Η ανάλυση αυτή θα εγκυροποιηθεί μέσω της συζήτησής και σχολιασμού με Σχολικούς Συμβούλους.
Στη συνέχεια θα επιλεγούν με συγκεκριμένα κριτήρια οι 12 εκπαιδευτικοί, ενώ θα αρχίσει η ανάπτυξη νέων ή η διαμόρφωση υπαρχουσών ΔΜΑ, που είναι δείγματα καλής πρακτικής στα παρακάτω θέματα:
Α) Οργάνωση επισκέψεων σε Τεχνοεπιστημονικά μουσεία (Υποχρεωτική Εκπαίδευση)
Β) Διδασκαλία του Κύκλου του νερού και της σημασίας του στη ζωή μας (Προσχολική Εκπαίδευση)
Γ) Διδασκαλία της Επιστήμης των Υλικών και Νανοτεχνολογίας (A’βάθμια Εκπαίδευση)
Παράλληλα θα αναπτυχθούν εισαγωγικά μαθήματα για Διδακτικό σχεδιασμό, την Παιδαγωγική Γνώση Περιεχομένου (PCK) και τον αναστοχασμό, τις Διδακτικές Μαθησιακές Ακολουθίες (TLS, ΔΜΑ), τη διερευνητική μάθηση ΦΕ (IBSE), το ρόλο των ιδεών των μαθητών στη διδασκαλία, τη χρήση ΤΠΕ στη διδασκαλία ΦΕ, ένταξη της Τεχνολογίας στη Διδασκαλία των ΦΕ.
Θα επιχειρηθεί η τυποποίηση (Standardizing) της ανάπτυξης των ΔΜΑ και των εισαγωγικών μαθημάτων, ως δειγμάτων καλής διδακτικής πρακτικής επιμόρφωσης, ενώ ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του προγράμματος θα κριθούν από τον Κύριο Ερευνητή (ΚΕ). Στο τέλος αυτής της Α’ φάσης, διάρκειας 4 μηνών θα οργανωθεί workshop με ομάδα εκπαιδευτικών της τοπικής κοινότητας για τη διασταύρωση των μέχρι στιγμής ευρημάτων και τη διάχυση των αποτελεσμάτων της έρευνας.
Στην επόμενη Β’ φάση του προγράμματος θα αρχίσει η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών με τη διδασκαλία από μέλη της ερευνητικής ομάδας των εισαγωγικών μαθημάτων. Στη συνέχεια οι εκπαιδευτικοί θα μελετήσουν, υλοποιήσουν και πιθανά τροποποιήσουν τις 3 ΔΜΑ ώστε να τις εφαρμόσουν, ολόκληρες ή τμήμα τους, στις τάξεις τους (ανά δύο). Η επιτυχία και τα προβλήματα της εφαρμογής θα μελετηθούν μέσω της αξιολόγησης της εφαρμογής, με τη διακίνηση πρε – ποστ τεστ στους μαθητές που τις εφάρμοσαν, τη λήψη συνεντεύξεων από τους εκπαιδευτικούς και τα ημερολόγια εκπαιδευτικών και ερευνητών. Η ερευνητική ομάδα, στη φάση αυτή, μελετά τις αλλαγές στο προφίλ των εκπαιδευτικών (διδακτικές απόψεις και πρακτικές) μέσω των ημιδομημένων συνεντεύξεων των εκπαιδευτικών, της παρακολούθησης εφαρμογής των ΔΜΑ και των προσωπικών ημερολογίων εκπαιδευτικών και ερευνητών. Στόχος η ανάδειξη των αλλαγών απόψεων και πρακτικών των εκπαιδευτικών, καθώς και των παραγόντων που τις προκάλεσαν. Η νέα γνώση των εκπαιδευτικών σε αυτή τη φάση ενισχύεται μέσω αναστοχαστικής – μεταγνωστικής συζήτησης εκπαιδευτικών με μέλη της ερευνητικής ομάδας, ενώ παράλληλα οι αλλαγές εγκυροποιούνται μέσα από αναστοχαστική συζήτηση ερευνητών – σχολικών συμβούλων. Η αποκτηθείσα εμπειρία χρησιμοποιείται στην οργάνωση σεμιναρίου επιμόρφωσης τοπικών εκπαιδευτικών συμβάλλοντας στη διάχυση των αποτελεσμάτων της έρευνας.
Στην Γ’ και τελευταία φάση οι εκπαιδευτικοί, με την εμπειρία της Β’ φάσης, σχεδιάζουν νέες ΔΜΑ τις οποίες βελτιώνουν μετά από συζήτηση με μέλη της ερευνητικής ομάδας. Εφαρμόζουν τις ΔΜΑ στις τάξεις τους και τις αξιολογούν όπως και στην προηγούμενη φάση. Παράλληλα οι ερευνητές μελετούν τις αρχικές και τις νέες ΔΜΑ προσπαθώντας να αναδείξουν τις σχεδιαστικές αρχές των εκπαιδευτικών. Η μελέτη των νέων ΔΜΑ και της εφαρμογής των θα οδηγήσει τους ερευνητές στην ανάδειξη των αλλαγών απόψεων, πρακτικών και αναγκών των εκπαιδευτικών και επιπλέον την εξελικτική πορεία της σκέψης των και τους παράγοντες που την επηρέασαν. Με παρόμοια, όπως στη Β’ φάση, διαδικασία ενισχύεται η γνώση των εκπαιδευτικών και εγκυροποιείται η πορεία εξέλιξης της σκέψης των. Τέλος οργανώνεται συνέδριο για τη διάχυση των αποτελεσμάτων και των υλικών της έρευνας.
ΣΤΟΧΟΙ
Βασικός στόχος του προγράμματος είναι η μελέτη των συνθηκών και των προϋποθέσεων για α) την διεύρυνση των διδακτικών απόψεων και πρακτικών των εκπαιδευτικών, τόσο για το περιεχόμενο όσο και για τη μέθοδο διδασκαλίας των ΦΕ β) το σχεδιασμό της διδασκαλίας των στη βάση της διερευνητικής προσέγγισης, αντί της χρήσης του εγχειριδίου με τη μέθοδο της μεταφοράς του περιεχομένου.
Δευτερεύοντες στόχος του προγράμματος είναι α) η ανάπτυξη Προγράμματος Σπουδών επιμόρφωσης εκπαιδευτικών υποχρεωτικής εκπαίδευσης στις ΦΕ β) η παραγωγή 6 Διδακτικών Μαθησιακών Ακολουθιών (ΔΜΑ), ως δειγμάτων καλής πρακτικής για την εκπαίδευση των ΦΕ γ) Η ανάπτυξη βασικών τυποποιημένων χαρακτηριστικών των ΔΜΑ
ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Τα αναμενόμενα αποτελέσματα του προγράμματος είναι:
Α) ο εμπλουτισμός της έρευνας για την ένδο-υπηρεσιακή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, που ειδικά για την Ελληνική πραγματικότητα υστερεί
Β) Η ανάπτυξη Προγράμματος Σπουδών για την επιμόρφωση υπηρετούντων εκπαιδευτικών υποχρεωτικής εκπαίδευσης τόσο σε τυπικά περιβάλλοντα ΦΕ, όσο και σε άτυπα.
Γ) Η ανάπτυξη διδακτικών υλικών για την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών (6 ΔΜΑ)
Δ) Η ανάδειξη τυποποιημένων χαρακτηριστικών των ΔΜΑ – ΦΕ
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Στην Α’ φάση γίνεται επισκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με την επιμόρφωση εκπαιδευτικών ΦΕ, με στόχο την ανάπτυξη ερωτηματολογίου για τη λήψη ατομικών ημιδομημένων συνεντεύξεων από ικανό δείγμα εκπαιδευτικών, για την ανάδειξη των απόψεων, πρακτικών και αναγκών τους.
Στη συνέχεια, με βάση τα ευρήματα των συνεντεύξεων και τη βιβλιογραφία θα αναπτυχθεί σειρά εισαγωγικών μαθημάτων και ασκήσεων για τις σύγχρονες τάσεις της Διδακτικής των Φυσικών Επιστημών όπως: η διερευνητική μάθηση, η Παιδαγωγική Γνώση και ο Αναστοχασμός, ο ρόλος των ιδεών των μαθητών στη διδασκαλία, η χρήση των ΤΠΕ στη διδασκαλία ΦΕ και η ένταξη – ρόλος της Τεχνολογίας και του περιβάλλοντος στη διδασκαλία των ΦΕ.
Στη Β’ φάση θα διδαχτούν τα εισαγωγικά μαθήματα στους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι στη συνέχεια θα μελετήσουν τις ΔΜΑ θα τις συζητήσουν – σχολιάσουν ή και μερικών τροποποιήσουν σε συνεργασία με τους ερευνητές, και τελικά θα τις εφαρμόσουν, ολόκληρες ή τμήματα τους στις τάξεις τους σε ζεύγη. Η επιτυχία της εφαρμογής θα ελεγχθεί με τη διακίνηση πρε – ποστ τεστ στους μαθητές. Η μάθηση των εκπαιδευτικών θα ενισχυθεί με αναστοχαστική – μεταγνωστική συζήτηση με τους ερευνητές, ενώ η εξέλιξη – διεύρυνση της μάθησης των εκπαιδευτικών θα αναδειχθούν μέσω αρχικών – τελικών συνεντεύξεων σε διασταύρωση με τα ημερολόγια εκπαιδευτικών και ερευνητών. Η νέα γνώση θα εγκυροποιηθεί μέσω συζήτησης ερευνητών – σχολικών συμβούλων.
Στην Γ’ φάση οι εκπαιδευτικοί αναπτύσσουν νέες ΔΜΑ, σε συνεργασία με τους ερευνητές και τις εφαρμόζουν στις τάξεις τους. Ο επιτυχία της εφαρμογής και η εξέλιξη της γνώσης των εκπαιδευτικών θα ελεγχθούν όπως στη Β’ φάση. Θα οριστικοποιηθεί η ανάπτυξη Προγράμματος Σπουδών επιμόρφωσης εκπαιδευτικών στις ΦΕ και η τυποποίηση των βασικών χαρακτηριστικών των ΔΜΑ.